Een rit van uur in zuidelijke richting vanaf Madrid brengt u naar een van de grootste autonome regio’s van Spanje: Castilla-La Mancha. La Mancha komt van Al-mansha in het Arabisch, refererend aan de droge natuur van deze regio. Dit is echter geen steriele streek, integendeel, het gebied heeft een overvloed aan wijngaarden. Het is ook een plek met prachtige olijfgaarden en rijke fruitboomgaarden, gevuld met de beste abrikozen en zoetste vijgen van Spanje. Het meest bekende product van La Mancha is daarbij de heerlijke Manchego-kaas, gemaakt van de melk van een lokaal schapenras.

Castilla heeft ook een enorm aantal kastelen. Dit is een erfenis van de “Reconquista” in de 9e en 12e toen de regio een belangrijk slagveld was tussen Christenen en Moren. Tegenwoordig is het de dunst bevolkte regio van Spanje en een van de minst bezochte, maar het is zonder twijfel een regio die een schat aan tot de verbeelding sprekende ervaringen biedt.

De UNESCO-werelderfgoedstad Toledo is de bekendste stad in La Mancha. Het is dramatisch gepositioneerd bovenop een heuvel die strategisch wordt omringd door de Río Tajo (rivier de Taag). Door de geschiedenis heen hebben christelijke, islamitische en joodse gemeenschappen vreedzaam naast elkaar bestaan in de stad, waardoor Toledo de naam “Stad van de Drie Culturen” heeft gekregen. Een tastbaar bewijs van een diverse middeleeuwse geschiedenis zijn de synagogen, moskeeën en kerken die samen in de historische stad staan. Tot op de dag van vandaag domineren de vier torens van The Alcazar, een Moors fort gebouwd in 1085, de skyline; op een paar meter afstand vindt u een van de mooiste gotische kathedralen van Spanje.

Het samenkomen van diverse religies heeft geresulteerd in een diverse traditie van gastronomie, van generatie op generatie doorgegeven. Lokale tavernes en restaurants serveren traditionele, landelijke gerechten met veel stevige soepen, stoofschotels en gegrild lokaal vlees, met name gevogelte en seizoensgebonden wild. Toledo is ook een bezoek waard vanwege de nieuwe golf van tapasbars die verfijnde gastronomische ervaringen bieden, en daarbij is er nu ook een aanbod van moderne restaurants.

Verder naar het zuiden is de stad Almagro een omweg waard voor een sfeervolle oude stad met rijk architecturaal erfgoed uit de Renaissance. Dit laatste is het werk van de gebroeders Fugger, Habsburgse bankiers die zich in de 16e eeuw in de stad vestigden. In het hart van deze voornaam aanvoelende stad bevindt zich ook een ongewone Plaza Mayor, gedomineerd door elegante gebouwen met balkons met groene omlijstingen, ondersteund door Romeinse zuilen. De stad is ook de thuisbasis van Europa’s best bewaarde middeleeuwse theater en biedt de locatie voor een gevierd internationaal theaterfestival. Er zijn veel sfeervolle tapasbars die baby ingelegde aubergine serveren, een echte lokale delicatesse.

De aangrenzende wijnregio Valdepeñas is een centrum voor de productie van kwaliteitswijn. Het tijdperk van goedkope bulkwijn voor tavernes is al lang voorbij. Lokale druivensoorten, Macabeo (bekend als Viura in Rioja) en Parellada worden vergezeld door andere internationale witte druiven, zoals Chardonnay en Viognier. Lokale rode druiven Garnacha, Cencibel (Tempranillo) of Monastrell worden nu verbouwd naast Syrah en Cabernet Sauvignon. De kwaliteitsbenadering wordt bevestigd door het hoge aantal wijnhuizen gekwalificeerd als Pago’s – de hoogste categorie voor Spaanse wijnproducenten.

Andalusië is de op een na grootste en meest zuidelijke van de 17 provincies van Spanje. Hier biedt het land bezoekers een spectaculaire diversiteit aan terrein: besneeuwde sierras, hooggebergte, woestijn, wijde stranden en een fascinerend systeem van micro-gastronomieën. Steden als Sevilla, Granada en Cordoba zijn opvallend mooi en sfeervol en staan terecht bekend om hun grootse architectuur. Relatief onbekend zijn mooie kleinere steden, zoals Ubeda, Baeza en Jaen met onverwacht en spectaculair renaissance-erfgoed. De ansichtkaartwaardige witgekalkte dorpjes die zich vastklampen aan de rand van diepe kloven of op heuveltoppen zijn schilderachtig – deze pueblos blancos, zoals ze plaatselijk worden genoemd, ontstonden als Moorse verdedigingswerken langs de grenzen tussen het toemalige christelijke en de Moorse land,  daterend van vóór de “Reconquista”.

De keuken is beroemd om zijn tapas, zoals die van de lokale gezouten bergham. Sardientjes en ansjovis, vaak gebakken, zijn lokale favorieten. Dan is er seizoensgebonden wild zoals patrijs en haas. De Moorse dominantie van het zuidelijke schiereiland gedurende bijna 800 jaar heeft daarbij een verleidelijk gastronomisch erfgoed achtergelaten. Denk aan lamsstoof met honing en hete peper, wild gepekeld in escabeche, vis in saffraansaus of de auberginebeignets met honing. Uitstekende olijfolie wordt in overvloed geproduceerd en royaal gebruikt in de keuken. Het past dan ook dat de velden en heuveltoppen van Andalusië  vaak begroeid zijn met olijfgaarden.

De belangrijkste wijnen van Andalusië zijn versterkte wijnen, met name droge sherry’s zoals Manzanilla en Fino, die goed samengaan met tapas, maar ook uitstekend zijn als aperitief. Sherry komt uit de Sherry Triangle tussen Jerez de la Frontera, Sanlucar de Barrameda en Puerto de Santa Maria. Dicht bij Cordoba is ook het wijngebied van Montilla-Moriles de moeite waard. De wijnen volgen een sherry-stijl, met ook een hoog alcoholgehalte, maar worden vaak gefermenteerd in kleivaten. In tegenstelling tot sherry wordt er geen brandy toegevoegd – daardoor zijn de wijnen lichter en meer delicaat.

De provincie Jaén in het zuidoosten van Andalusië is de grootste olijfolieproducent ter wereld, de historische stad Jaén is de (onofficiële) olijfoliehoofdstad van de regio. Het landschap wordt gedomineerd door mandarijnkleurige valleien, bedekt met rijen olijfbomen, die de landelijke romantiek van Zuid-Spanje oproepen. Spanje is er trots een van de grootste olijfolieproducenten ter wereld te zijn, en Andalusië is verantwoordelijk voor het grootste aandeel extra vergine olijfolie van topkwaliteit. Van de bijna 200 olijfvariëteiten in Spanje, worden de olijfgaarden rondom Jaén gedomineerd door de variëteiten Picual, Royal en Arbequina, die hoogwaardige olijfolie met een diepe, krachtige smaak genereren.

Discreet verborgen tussen de talloze olijfgaarden van de provincie Jaén liggen renaissance steden Ubeda en Baeza. Beide steden hebben een lange en rijke geschiedenis en staan op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Ubeda in het bijzonder is zeer speciaal, wegens de ongewoon rijke Renaissance-architectuur van paleizen en statige herenhuizen.

De stad Cordoba wordt omgeven door een pastoraal landschap van eik- en olijfboomgaarden. Het is een landschap dat contrasteert met wat ooit de grootste stad van de westerse wereld was, als hoofdstad van het Moorse koninkrijk Al-Andalus. In de 9e en 10e eeuw, als het centrum van ’s werelds wetenschappelijke en filosofische vooruitgang en waar de drie religieuze overtuigingen – islamitisch, joods en christelijk – vreedzaam naast elkaar bestonden. De oude wijk, geclusterd rond de moskee (of mezquita in het Spaans), roept soms het gevoel op dat er niet zoveel is veranderd sinds de 10e eeuw. Om deze reden is de mezquita  een van de meest beeldende voorbeelden van Moors erfgoed in Europa.

Zelfs voor de meest ervaren reizigers heeft Cordoba veel te bieden. Er zijn veel architectonische hoogtepunten uit de Romeinse, Arabische, renaissance- en baroktijd. De middeleeuwse Joodse wijk is een genot om te verkennen. Witgekalkte buurten zijn gevuld met kronkelige steegjes die om elke hoek verrassingen bieden. De binnenstad is sfeervol en vol goede, authentieke restaurants en tapasbars.

De stad Granada, aan de voet van de prachtige met sneeuw bedekte toppen van de Sierra Nevada, heeft een van de meest dramatische locaties in Spanje. Onder Moorse heerschappij was het een internationaal cultureel centrum. Vandaag de dag vertoont Granada een intrigerende mix van Arabische en Christelijke culturen met Spaanse passie. Moskee-sites hebben plaatsgemaakt voor kerken, badhuizen voor bakkerijen en veel winkels die vroeger thee serveerden maken nu tapas. In geen enkel ander deel van Spanje is de tapeo, of tapascrawl, zo aanwezig als in Granada. Veel bars houden zich nog steeds aan de traditie van een glas sherry met daarbij een het gratis tapa. De lokale keuken is rijk: denk bijv. aan kardoen met amandelsaus, baby tuinbonen met ham en fantastische gezouten schapenkaas op smaak gebracht met rozemarijn.

Boven de stad torent het beroemde Alhambra-paleis uit, een van Europa’s mooiste monumenten. Ja, het is beroemd, maar het is ook buitengewoon. Gebouwd door de Nasrid-sultans, de heersers van het laatste Spaanse moslimkoninkrijk, geeft de sobere buitenkant van dit romantische fort annex paleis geen indicatie van de weelderige zalen en betoverende tuinen binnenin. De reeks binnenplaatsen en tuinen met zacht spelende fonteinen zijn spectaculair, met een prachtig uitzicht op Granada.

In de buurt van het Alhambra ligt de wijk Albaicín, gebouwd in de 7e eeuw. Dit is de oudste wijk van Granada, charmant met smalle voetgangersstraatjes met theesalons en kruidenwinkels, tapasbars en rustieke ambachtswinkels. Langs de kronkelende geplaveide steegjes staan ook prachtige villa’s met Moorse decoratie en privétuinen die ’s avonds een geur van jasmijn in de lucht achterlaten. Nog steeds in het centrum, grenzend aan de Albaicín, zijn de kathedraal van Granada en de koninklijke kapel, de begraafplaatsen van de katholieke vorsten Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon.  Het is een zeer bijzonder geheel.

Majestueus Sevilla in het zuiden van Andalusië biedt bezoekers een verbluffende lijst van grootse bezienswaardigheden en verborgen juweeltjes. Gebouwd in de loop van de tijd langs de oevers van de rivier de Guadalquivir, lieten eerdere bewoners, van Moors tot Romeinen tot christenen, een opmerkelijke voetafdruk achter. Denk aan het terecht beroemde Real Alcazar, gebouwd in de 11e eeuw onder islamitische heerschappij en later verbouwd door christelijke koningen.

Of eigentijds, de Metropol Parasol, voltooid in 2011, een sprekend voorbeeld van stadsvernieuwing. Deze exotische structuur, 150 meter lang in multiplex en aanvankelijk onbemind, is sindsdien gegroeid in de harten van zowel de lokale bevolking als buitenlanders – dankzij de bars en restaurants die het herbergt, maar ook door de verhoogde loopbruggen die een fantastisch uitzicht over de stad bieden. Sevilla is ook een stad met smalle, geplaveide straatjes en mooie binnenplaatsen vol fonteinen, tropische planten en kleurrijke tegels. Er is steeds veel te ontdekken hier.